Tablica z planem miasta i mapą gminy Dąbrowa Białostocka

Historia

(http://www.dabrowa-bial.pl/)

Historia Dąbrowy Białostockiej i Ziemi Dąbrowskiej splata się z historią wielu kultur, tradycji i religii koegzystujących ze sobą na tym terenie, wzajemnie się przenikających i współtworzących niepowtarzalną całość.

We wczesnym średniowieczu ziemię tę porastała olbrzymia puszcza, którą z jednej strony okalały rozciągające się nad rzeką Biebrzą bagna, stanowiące południową granicę Jaćwingów- ludu prusko-litewskiego. W XI wieku obszary te weszły w skład Rusi Kijowskiej, a po jej rozpadzie stanowiły obszar ekspansji książąt litewskich. Rozwój osadnictwa na tych terenach wiązał się jednak z kolonizacją Puszczy Nowodworskiej, która rozpoczęła się na początku XVI wieku. Wynikiem tego procesu było powstanie wsi: Nowy Dwór,  Chilmony, Kropiwno, oraz samej Dąbrowy, jako wsi królewskiej (w 1558 bojar Kuźma Horczakowicz oddał królowi Augustowi wieś Dąbrowę w zamian za inne ziemie). Reformy gospodarcze Królowej Bony oraz korzystne położenie na skrzyżowaniu szlaków handlowych spowodowały szybki rozwój Dąbrowy, dzięki czemu już w XVII wieku stała się ona osadą targową. W XVI i w XVII wieku powstała również część istniejących do dzisiaj wsi położonych na Ziemi Dąbrowskiej: Nierośno, Bagny. Splendoru tym terenom dodała letnia rezydencja w Kamiennej (wsi położonej w pobliżu Dąbrowy) Piotra Wiesiołowskiego- dzierżawcy leśnictwa perstuńskiego i nowodworskiego, a później marszałka nadwornego litewskiego. Był on fundatorem wybudowanego w XVI wieku kościoła św.Anny, który zachował się do dnia dzisiejszego i jest najstarszą drewnianą budowlą na Podlasiu. W pobliskim Różanymstoku (dawniej Krzywym Stoku) osiedlił się ród Tyszkiewiczów- fundatorzy łaskami słynącego Obrazu Matki Boskiej  oraz budynków klasztornych.

W 1712 roku Dąbrowa zostaje poraz pierwszy wymieniona jako miasto. Prawa miejskie otrzymała w latach 1772-1775 dzięki staraniom podskarbiego litewskiego Antoniego Tyzenhausa. Po III rozbiorze Polski Dąbrowa na krótko weszła w skład zaboru pruskiego i otrzymała rangę miasta powiatowego. Cała administracją kierowali Niemcy, dla których zbudowano protestancki zbór, później wykupiony przez Żydów. Po traktacie w Tylży Napoleon przekazał cały obwód białostocki Rosji, skutkiem tego był spadek znaczenia Dąbrowy do rangi przygranicznego, rolniczego miasteczka w powiecie sokólskim. Po powstaniu styczniowym represje dotknęły wiele majątków znajdujących się na terenie obecnej gminy dąbrowskiej- zostały one pod przymusem sprzedane Rosjanom. W samej Dąbrowie ostał się jedynie majątek ziemski - Kalno, gdzie mieścił się czołowy Zarząd Rybołóstwa Śródlądowego. Kalniańskie stawy wykopali skazańcy, skazani w większości za działalność polityczną wrogą caratowi, w tym również Polacy, którzy brali udział w powstaniach narodowych. Majątek Kalno - niegdysiejszy dwór z siedzibą administratora Klucza Kalniańskiego oraz czworaki zostały rozparcelowane po II wojnie światowej. W 1869 roku z inicjatywy proboszcza księdza Fordona rozpoczęto w Dąbrowie budowę nowego neogotyckiego kościoła. Uroczysta konsekracja odbyła się w 1905 roku, a starą drewnianą świątynię miejscowa ludność rozebrała w ciągu jednej nocy obawiając się, że w przeciwnym przypadku nowy kościół przeznaczony zostanie przez zaborcę na cerkiew.

I wojna światowa to dla Dąbrowy i okolic okres okupacji niemieckiej. Uciekające przed Niemcami mniszki wywiozły 14.08.1915 roku w głąb Rosji Cudowny Obraz Matki Boskiej Różanostockiej, który tam zaginął. Okres międzywojenny to dla Dąbrowy czas powolnego, ale stałego wzrostu liczby ludności. Powstawać zaczęły liczne warsztaty rzemieślnicze, rozwijał się handel i ruch spółdzielczy. Powstały również dwa młyny motorowe oraz 6 wiatraków. W latach 20-tych swoją działalność wznowiły kaflarnia i olejarnia, a w późniejszym okresie powstał zakład mleczarski oraz mała fabryka cukierków. W roku 1936 w mieście istniało około 110 drobnych warsztatów rzemieślniczych, głównie żydowskich. Przed wybuchem II wojny światowej istniało ponad 80 sklepów z branży spożywczej i mieszanej, które głównie były własnością Żydów. W Dąbrowie oprócz kościoła katolickiego istniały jeszcze dwie synagogi, łaźnia żydowska oraz szkoła żydowska. Szkolnictwo rozwijało się również w pobliskim Różanymstoku, gdzie 8.11.1922 na zaproszenie Ojców Salezjanów przybyły Siostry Salezjanki, które rozpoczęły pracę edukacyjną z młodzieżą żeńską oraz założyły Dom Sierot. Siostry Salezjanki prowadziły również Szkołę Podstawową, do której początkowo uczęszczały dzieci z okolic i sierocińca, a potem także z całej Polski. Salezjanie z kolei zajmowali się edukacją młodzieży męskiej.

We wrześniu 1939 roku Dąbrowa Białostocka dostała się pod okupację radziecką. Młodzi ludzie byli przymusowo wcielani w szeregi Armii Czerwonej, a miejscową ludność przymuszono do budowy wzdłuż Biebrzy linii bunkrów tzw. Grodzieńskiego i Osowieckiego Rejonu Umocnionego. Ponadto był prowadzony przymusowy wywóz mieszkańców Dąbrowy w głąb Rosji, tam umieszczano ich w łagrach. 22.06. 1941 na te tereny wkroczyli Niemcy, którzy prawie całkowicie spalili Dąbrowę. W czasie okupacji niemieckiej zagładzie uległa liczna, dąbrowska społeczność żydowska. Niemcy utworzyli dla nich getto w budynku obecnego kina i młyna. Osadzonych tu Żydów okupant wykorzystał do budowy szosy Sokółka- Dąbrowa. Po likwidacji dąbrowskiego getta ludność żydowską początkowo przewieziono do Suchowoli, a następnie do obozu zagłady- Treblinki, z którego tylko nielicznym udało się powrócić. Niemcy nosili się z zamiarem dłuższego pozostania na tych ziemiach, świadczyć o tym może fakt, że Dąbrowa miała nazywać się Gartenstadt- Miasto Ogród. Niemiecki terror zrodził ruch oporu- wielu młodych ludzi wstępowało do Armii Krajowej. Ostatecznie Niemców pokonały w lipcu 1944 roku, wkraczające na te tereny oddziały Armii Czerwonej. W II wojnie światowej czynny udział brało wielu mieszkańców Dąbrowy i okolic. Największą chwałą okrył się gen. Nikodem Sulik, którego grób znajduje się obok zabytkowego kościoła w Kamiennej Starej.