Atrakcje turystyczne

Wyspa Edwarda

     Z wód Jeż. Raczyńskiego, położonego na południowym krańcu długiej rynny jezior kómicko-zaniemyskich, wynurza się Wyspa Edwarda, o której Ludwik Plater w swym Opisaniu geograficzno-historyczno-statystycznym województwa poznańskiego z 1841 r. tak pisał: Niedaleko od miasta na jeziorze Zaniemyskim jest wyspa Edwardowo zwana, należąca do Hr. E. Raczyńskiego, na której właściciel piękny założył zameczek i w ogólności tak wyspę ozdobił, że ją do najpiękniejszych w kraju zaliczają. Tradycja miejscowa głosi, iż wyspę tą usypał wojewoda poznański Stanisław Górka, chcąc swe skarby ukryć w bezpiecznym miejscu, w co - jak pisał Ryszard Berwiński (syn ziemi zaniemyskiej) w artykule pt. Kępa zaniemyska umieszczonym w numerze 12 leszczyńskiego Przyjaciela Ludu z 1836 r. [...] - znaczna przestrzeń wody dzieląca wyspę od lądu stałego i głębina jeziora mocno powątpiewać kaią. Wyspę tę łqczyl niegdyś z wybrzeżem most drewniany, którego szczątki naszym dochowały się czasom. Dalej R. Berwiński pisał: Wyspa sama na skutek darowizny dożywotniej przeszła do rąk Hr. Edwarda Raczyriskiego, za którego starunkiem prawdziwie romantyczną przybrała postać. Wzniosłe lipy i dęby, rówienniki może pierwiastkowego wyspy powstania, nurza wierzchołki swoje w przezroczystych wodach. [...] Stad widok przepyszny. Edward Raczyriski umiał dodać wyspie w Zaniemyślu tyle uroku, ze najpiękniejszą jest w poznańskich wysp gronie. I rzeczywiście niezwykle urokliwe to miejsce. Ciekawa jest także historia wyspy, której powierzchnia sięga 3 ha. Otóż na karty historii weszła z końcem lipca 1331 r., kiedy to w pobliżu ówczesnej wsi Niezamyśl doszło do bitwy z wojskiem krzyżackim. Edward Raczyński w swych Wspomnieniach Wielkopolski (wydanych w 1842 r. w Poznaniu) stwierdził, iż wyspa była jednym z punktów obrony, czego dowodem znalezione szkielety, pary ostróg oraz kilka pałaszy, między którymi jeden ozdobiony jest krzyżem krzyżackim złotem nabijanym.

       Na przełomie XVIII i XIX w. wyspa była własnością rodu Jaraczewskich. l października 1815 r. kasztelan Józef Jaraczewski znając osobiście Edwarda Raczyńskiego i ceniąc jego zdolności i zamierzenia, podarował mu zaniemyską wyspę. W akcie darowizny, spisanym przez notariusza departamentu poznańskiego, czytamy: Powodowany przyjaźnią moją, na dokładnej znajomości charakteru, światła i talentu zasadzającą się ku Jaśnie Wielmożnemu Edwardowi Raczyńskiemu, dziedzicowi dóbr Rogalina, kawalerowi krzyża wojskowego polskiego i maltańskiego, posłowi na sejm z powiatu poznańskiego, starając się o wszelkie środki, które by mi częściej sprowadzać mogły ucieszenie miłego społeczeństwa, udzielam niniejszem na osobę jedynie Tegoż, prawem dożywocia, wolne używanie i zarządzanie wyspą na jeziorze Zaniemyśla, dotąd Grunt zwaną, a odtąd Wyspą Edwarda zwać się mającą, z obowiązkiem udzielenia mi corocznie w dniu 4 października, jako rocznicy objęcia w posiadłość wyspy Edwarda, przez tejże dożywotniego posiedziciela, J. W. Edwarda Raczyńskiego, gałązki bluszczu, jako znaku przyjaźni, która do niniejszego aktu obie strony powoduje. W tym miejscu należy wspomnieć, iż kasztelan Jaraczewski nie otrzymał wymienionej gałązki bluszczu, bowiem zmarł w kilka miesięcy po spisaniu cytowanego wyżej dokumentu. Warto też wspomnieć, iż w zakończeniu tego aktu Jaraczewski zastrzegł, iż po śmierci E. Raczyńskiego wyspa powróci w takim stanie, w jakim się znajdować będzie, do właściciela dóbr zaniemyskich. I tak też się stało. W tym miejscu stów kilka o Edwardzie Raczyńskim (1786 -1845), wielkim społeczniku i patriocie, mecenasie sztuki i nauki, uczestniku wojen napoleońskich w l. 1806-1809, pośle na sejm poznański. Rezydował w Rogalinie, gdzie kolekcjonował dzieła sztuki. Jego księgozbiór stal się w 1829 r. zaczątkiem ufundowanej przez niego poznańskiej Biblioteki Raczyńskich; ufundował Poznaniowi wodociągi; dzięki jego staraniom i pomocy finansowej powstała Złota Kaplica przy katedrze poznańskiej, do której ufundował, posągi Mieszka I i Bolesława Chrobrego; był wreszcie wydawcą i autorem wielu dzieł, głównie historycznych. Dzisiaj wystarczy kilka minut przeprawy promem, by znaleźć się na wyspie, która właściwie zachowała swój wygląd z czasów włodarzowania E. Raczyńskiego. Wyspę porasta wspaniały drzewostan liściasty. Spotkamy tu ponad 300 wiekowych drzew, m.in. okazałe lipy, olchy, jesiony, osiki oraz około 60 potężnych dębów, z których 17 uznano za pomniki przyrody. Na szczególną uwagę zasługuje niezwykły okaz dębu o trzech pniach, o obwodzie około 700 cm, rosnący w pobliżu tzw. Domku Szwajcarskiego, zbudowanego przez E. Raczyńskiego w latach 1817-1819 w południowej części wyspy. W domu tym gościł Raczyński bardzo często, pracując, wypoczywając i zabawiając się. Jako że interesował się sztuką wojenną, podróżami i marynarką, zbudował na wodach jeziora "flotę wojenną" i ku uciesze swych gości oraz okolicznych mieszkańców organizował słynne "zaniemyskie bitwy morskie". Wyspa była jednak świadkiem tragedii, bowiem tutaj w dniu 20 stycznia 1845 Edward Raczyński zakończył tragicznie swe życie wystrzałem z armatki. Po śmierci Raczyńskiego wyspa wróciła do aktualnych właścicieli dóbr zaniemyskich. Od roku 1945 jest ona ogólnie dostępna, a Dom Szwajcarski początkowo był w ręku PTTK,' następnie Państwowych Gospodarstw Rybackich oraz ANRSP.

W dniu 11 marca 2011r. został podpisany akt notarialny dotyczący nieodpłatnego przekazania nieruchomości położonej w Zaniemyślu stanowiącej Wyspę Edwarda na jeziorze Raczyńskim.

       Z uwagi na zły stan obiektów znajdujących się na Wyspie do czasu wykonania niezbędnych inwestycji i remontów Wyspa nie będzie dostępna dla zwiedzających. Czas wykonania tych prac uzależniony będzie od uzyskania niezbędnych uzgodnień z Konserwatorem Zabytków, pozwoleń a przede wszystkim od wygospodarowania środków finansowych potrzebnych do wykonania tych prac. Po ich przeprowadzeniu WYSPA EDWARDA będzie obiektem dostępnym zarówno dla mieszkańców Gminy Zaniemyśl jak i przyjezdnych

         Jedną z wielu atrakcji Zaniemyśla jest wąskotorowa kolejka, kursująca od niemal stu lat na linii Środa Wielkopolska - Zaniemysl. Niewielu dzisiaj wie, iż jest to jedyny zachowany odcinek średzkiej powiatowej wąskotorowej kolei dojazdowej. I zanim wsiądziemy do kolejki wpisanej 12 czerwca 1995 roku w rejestr zabytków, warto przypomnieć historię jej powstania.
Kolejki wąskotorowe były tanim środkiem lokomocji i mimo, że początkowo miały służyć wyłącznie do przewozu płodów rolnych, wkrótce okazały się również doskonałym środkiem komunikacji pasażerskiej. Pierwsza wąskotorowa linia kolejowa w Wielkopolsce powstała w roku 1886 i połączyła Opalenicę z Lwówkiem. Budowę średzkiej powiatowej wąskotorowej kolei dojazdowej rozpoczęto w roku 1902 i zawdzięczamy ją właściwie średzkiej cukrowni, uruchomionej w 1881 r. Początek wąskotorówki stanowiła normalnotorowa linia łącząca Główną (obecnie dzielnica Poznania ze stacją Poznań Wschód) z Kobyłem Polem, długości 5,2 km. Linia wąskotorowa Kobylepole - Środa Wikp. o rozstawie torów 1000 mm i długości 44,6 km połączyła stacyjki (w kolejności od Koby1egopola ): Szczepankowo, Spławie, Żemiki, Tulce, Komomiki Średzkie, Nagradowice, Krerowo, Markowice, Staniszewo, Pławce, Zdziechowice, Babin, Dębicz, Ulejno, Polażejewo, Rumiejki, Chudzice, Szlachcin, Pierzchno, Olszewo. Nieco później powstały krótkie odcinki boczne: Tulce - Kruszewnia. Krerowo - Czerlejno i Krerowo - Kleszczewo. Odcinek Środa Wikp. - Zaniemyś1, długości 14 km oddano do eksploatacji l maja 1910 roku i połączył on miejscowości: Słupię Wielką, Annopole, Płaczki, Śnieciska i Polwicę. Powstały także boczne odcinki do Jaszkowa przez Żabikowo oraz z Połażejewa do Mystek. W roku 1925 powstała linia Annopole - Chwałkowo - Czarnotki, a w dwa lata później Chwałkowo -Brodowo. W transporcie na tych liniach dominował oczywiście burak cukrowy, jednak dla wielu mieszkańców okolic, przez które przebiegały tory wąskotorówki, był to właściwie jedyny środek lokomocji. W czasie II wojny światowej linia średzka nie uległa zniszczeniu i ponownie została uruchomiona już 4 lutego 1945 roku. Z dniem l lipca 1949 roku kolejkę Średzką upaństwowiono i przez kolejne lata funkcjonowała w ramach Dyrekcji Okręgowej Kolei Państwowych w Poznaniu (później Zachodniej DOKP). W roku 1952 zdecydowano o zmianie rozstawu torowiska z 1000 mm na 750 mm. Niestety, w roku 1968 zlikwidowano ruch osobowy pomiędzy Kobylempolem a Środą Wlkp., a do roku 1973 rozebrano linie boczne, m.in. do Brodowa, Czamotek i Mystek. I tak z dawnej średzkiej powiatowej wąskotorowej kolei dojazdowej pozostał jedynie odcinek Środa Wlkp. - Zaniemysl, który eksploatowany jest w ruchu osobowym i turystycznym. Przewozy towarowe z braku odbiorców praktycznie zostały zaniechane. Obok pozostających cały czas w ruchu parowozów Px48 wprowadzono wagon motorowy MBX. Kolejka wąskotorowa, nazywana popularnie "ciuchcią", jest jedną z atrakcji Zaniemyśla.  Wąskotorówka rozwija prędkość ok. 25 km/ godz., a całą trasę od stacji Środa Miasto do Zaniemyśla pokonuje w ciągu 45 minut. Najciekawszy jest odcinek tuż za stacyjką Środa, bowiem kolejka bardzo wolno pnie się w górę na wiadukt nad torami kolejowymi Poznań - Katowice, a kilkaset metrów dalej trzeba pomocy konduktora, by kolejka mogła przekroczyć ruchliwą szosę katowicką. Wychodzi on wówczas na szosę i zatrzymuje charakterystycznym "lizakiem" nieraz długie sznury samochodów.

     Najwyższe wzniesienie okolic Zaniemysla - 106,1 m n.p.m., pochodzenia wydmowego, porośnięte lasami sosnowymi i mieszanymi. Wznosi się ono ok. 45 m ponad malowniczą dolinę rzeki Warty z licznymi starorzeczami.

     Wieś 4 km na północny zachód od Zaniemyśla, na przesmyku między jeziorami Wielkie Jeziory i Bnińskim. Wzmiankowana już w 1364 r., gdy właścicielami był ród Doliwów, a później Porajów i Nałęczów. Kolejnymi właścicielami byli m.in. Ponińscy, Jaraczewscy, Skórzewscy, Czarneccy, a od r. 1887 niemiecka rodzina Jouannów. We wsi położony jest zespół dworsko - folwarczny. Barokowy, parterowy dwór z polowy XVII w., z mieszkalnym poddaszem, w narożach oszkarpowany, z frontową wystawką na dwóch filarach, kryty łamanym dachem. Na parterze dwie izby rozdzielone sienią, z której schody wiodą na poddasze. W pobliżu budynek o charakterze dworskim z lat 70-tych XX w. oraz park krajobrazowy o pow. 9,30 ha z aleją grabową, dębami o obw. 360 cm i sosną o obw. 310 cm. Zabudowania folwarczne, m. in. spichlerz, obory oraz dwa domy pochodzą z początku XX w., zaś dom nr 9 z końca w. XIX. Warto wspomnieć iż w latach 70-tych XX wieku tutejsze Państwowe Gospodarstwo Rolne prowadziło doświadczalną hodowlę żubronia - krzyżówki żubra z krową. 

Informacje pochodzą ze strony UG Zaniemyśl